UVS en voetbal in de oorlogsjaren
Op 4 en 5 mei staan we met z’n allen stil bij de bezetting en bevrijding van Nederland in de tweede wereldoorlog. Het zijn, 75 jaar na dato, geen vrolijke omstandigheden om dat te doen.
Geen herdenkingsbijeenkomsten, geen feestjes en festivals op 5 mei. Wij blijven thuis. En van voetbal is al lang geen sprake.
Hoe zat dat eigenlijk in de oorlogsjaren 40-45? Werd er toen wel gesport en waren UVS’ers aan het ballen aan de Wassenaarseweg?
Het antwoord is een verrassend volmondig: ja. Volop zelfs. Het valt bijvoorbeeld te lezen in het zeer recent verschenen boek “Door Wilskracht Zegevieren” van sporthistoricus Jurryt van de Vooren. Voor de leden van de archiefgroep verplichte kost, al was het alleen maar omdat Nico van Horn (die als Leidse Njord-fanaat inmiddels ook al bijna een echte blauwwitter is geworden) heeft meegewerkt aan dit boek.
Voetbal was in WO2 de populairste sport in Nederland. Overigens niet in alle provincies. In Groningen en Friesland waren er meer in clubverband geregistreerde schaatsers en in Drenthe deed men het liefst aan turnen.
Tot en met 1944 werd er ‘gewoon’ in competitieverband gevoetbald en waren er landskampioenen. En dat alles onder grote publieke belangstelling. Veertigduizend toeschouwers waren in 1944 getuige van de finale in het Olympisch stadion in Amsterdam tussen de Volewijckers en Heerenveen. Dat was de tweede wedstrijd al, want de eerste ontmoeting moest door een luchtalarm al na 11 minuten definitief gestaakt worden. De Volewijckers uit Amsterdam-noord behaalde via een 4-1 overwinning haar enige landstitel. Het was het laatste jaar van het georganiseerde voetbal. De situatie in Nederland werd zo nijpend dat sportbeoefening niet meer mogelijk was. En in het Westen moest toen de Hongerwinter, die 20.000 slachtoffers eiste, nog beginnen.
ADO Den Haag had in de oorlogsjaren zelfs haar sportieve hoogtepunt. In ’42 en ’43 werd zij kampioen van Nederland.
In Leiden werd UVS 2 op 23 maart in 1941 kampioen in de reserve 3e klasse na een 1-1 gelijkspel tegen HVV. Promotie naar de reserve 2e klasse werd in de nacompetitie op een haar na gemist. Het eerste elftal deed het naar behoren en werd 2 keer tweede in de competitie. De Duitse bezetter gedoogde sportcompetities. Dat was te controleren en bovendien was er dan geen tijd voor sabotage of verzet. De ware aard werd duidelijk in september 1941 toen de toegang tot de sportvelden werd verboden voor Joodse Nederlanders.
Aan de Wassenaarseweg zal zo’n afschuwelijk bord ongetwijfeld ook zijn vast gespijkerd. In het UVS archief hebben we nog weinig onderzoek kunnen doen naar het wel en wee van UVS’ers in die jaren. Zodra we weer bij elkaar mogen komen in de Kikkerpolder zullen we daar aandacht aan gaan geven. Wat we wel weten, is dat in 1944 op het complex aan de Wassenaarseweg alle houten opstallen (tribunes, kantine, kleedkamers) gevorderd werden door de Duitsers en vervolgens gesloopt. Een jaar later na de bevrijding ging men aan het werk om zo snel mogelijk weer op de velden te kunnen voetballen. UVS maakte in juli 1945 gedurende een weekje gebruik van gedetineerden uit de Doelenkazerne in Leiden. NSB’ers en mogelijk Duitse militairen konden aan de slag op het UVS terrein. Tot verrassing kreeg het bestuur een gepeperde rekening van 970,36 gulden. Kennelijk na enig getouwtrek kreeg men een korting van 25%. Of de kas van UVS toentertijd toereikend was is ons helaas niet bekend…
In 1941 maakte men ook gebruik van een externe kracht voor het onderhoud van de velden. Van de melkhandel van de heer Verberg aan het Levendaal 81 werd een paard in bruikleen afgestaan voor de maanden februari, maart en april. In een keurig contract werd het e.e.a. vastgelegd, waarbij ook het welzijn van de viervoeter nadrukkelijk werd benoemd.
In datzelfde jaar was UVS ook nog trotse eigenaar van een pand aan de Langebrug 45, dat sinds 1937 werd gebruikt als vergaderruimte en clubhuis. Een mooie locatie in het centrum van de stad. Toch waren er redenen, die wij niet kennen, om het pand in de verkoop te doen. Hetgeen geschiedde. De inzet via de makelaar was 4500 gulden.
Of er UVS’ers in de oorlog zijn omgekomen is (nog) niet bekend. We zullen aan de hand van de nog beschikbare ledenlijsten daar nog naar kijken. Wel weten we dat een flink aantal mannen via de Arbeitseinsatz tewerk zijn gesteld in Duitsland. In een kort berichtje in een van de eerste clubbladen na mei 1945 werden de UVS’ers die konden terugkeren door het bestuur weer verwelkomd in de vereniging.
Op 29 juni 1945 vindt er in de foyer van de Stadsgehoorzaal een appèl plaats voor alle UVS’ers. En een paar maanden later kan de viering plaatsvinden van het in 1944 uitgestelde 30-jarig jubileum van UVS.
Het leed zal niet zo groot zijn geweest als bijvoorbeeld bij WV-HEDW in Amsterdam, nu uitkomend in de 1e klasse zaterdag. Een fusie-voetbalclub tussen Wilhelmina Vooruit en Hortus Eendracht Doet Winnen met van oorsprong erg veel Joodse leden. In totaal kwamen 226 leden om het leven in de oorlogsjaren.
Alle namen staan in steen gebeiteld op een indrukwekkend monument, dat bij de ingang van de club in Sportpark Middenmeer in Amsterdam is opgesteld en waar jaarlijks op 4 mei een herdenking plaatsvindt.
Alleen dit jaar niet. Laten we hopen dat dit volgend jaar wel het geval kan zijn.
Namens de Archiefwerkgroep UVS
Simon van Meijgaarden
p.s. als u ons nog iets wil melden over deze periode van de clubgeschiedenis dan kunt u dat doen via de mail naar archief@uvs-leiden.nl